Historia Mińska Mazowieckiego

Minsk MazowieckiMińsk Mazowiecki jest miastem o wiekowej przeszłości. Jest jednym z najstarszych miast we wschodnim Mazowszu. Jako osada targowa była znana w XIV w. Przywilej lokacyjny został nadany przez księcia mazowieckiego Janusza I (zm. 1422 r.) w dniu 29 V 1421 r. Zezwalał on rycerzowi Janowi z Gościeńczyc (Januszowi z Gościańczyc) herbu Prus 3-ci, właścicielowi osady Mińsk, na założenie gminy miejskiej  na prawie chełmskim. We wschodnim Mazowszu była to jedna z pierwszych lokacji prywatnego miasta. W 1422 r. została erygowana parafia przy której powstała szkoła parafialna.
W 1468 r. przywilej lokacyjny został potwierdzony i rozszerzony, co dodatnio wpłynęło na rozwój miasta. W tym okresie Mińsk stał się jednym z ważniejszych ośrodków lokalnych ziemi czerskiej. Znacznie rozwinęło się rzemiosło i handel, popierane przez właścicieli miasta, którzy przyjęli nazwisko Mińscy.
Wiek XVI jest szczytowym okresem rozwoju miasta. W drugiej połowie tego stulecia Mińsk zaliczany jest do najludniejszych ośrodków miejskich Mazowsza. Za czasów króla Stefana Batorego należał do ważniejszych ośrodków gorzelniczych w ziemi czerskiej. Wiek XVI jest także okresem świetności państwa polsko-litewskiego i złotym okresem kultury polskiej. Pomyślny rozwój gospodarczy kraju sprawił, iż w tym stuleciu powstała liczna sieć miasteczek, także na wschodnim Mazowszu. Lokowane są miasta nie tylko w okolicach Mińska: Kuflew (ok. 1521 r.), Stanisławów (1523 r.), Siennica (1526 r.), Dobre (1530 r.), Kołbiel (1532 r.), Okuniew (1538 r.), Karczew (1548 r.), Glinianka (Wawrzyńców) (1557 r.), ale i w bezpośrednim jego sąsiedztwie, bo na prawym, zachodnim brzegu rzeki Srebrnej. Na Sejmie w Piotrkowie w styczniu 1549 r. król Zygmunt August wydał przywilej na utworzenie miasta Sendomierz należącego do rodziny Wolskich herbu Półkozic, którzy władali cześcią mińskich dóbr ziemskich. Podmiński Sendomierz miał jednak krótki żywot swojej samodzielności. Został wchłonięty przez Mińsk – silniejszy organizm urbanistyczny. Również powstałe )w tym stuleciu) wokół Mińska wspomniane miasteczka nie stanowiły rzeczywistej konkurencji i miały tylko lokalne znaczenie (prawa miejskie utraciły jednak znacznie później, bo w XIX w.).
W drugiej połowie XVII w. załamała się gospodarka miejska. Wpływ na to, poza licznymi wojnami jakie Rzeczpospolita toczyła, w tym Szwecją, miały również zarazy oraz pożary miasta (m.in. 1568i 1620 r.) Upadek ten, tak widoczny po potopie szwedzkim, dotknął większość miast Mazowsza, spowodował zmianę charakteru miasta rzemieślniczo-handlowego na rolniczy przy znacznym ubytku liczby jego mieszkańców (w 1667 r. zamieszkiwało go 257 mieszkańców).
Pod koniec XVIII w., po upadku I Rzeczypospolitej, w wyniku rozbioru państwa polsko-litewskiego między trzeba zaborcami (Rosją, Prusami i Austrią), w 1975 r., Mińsk znalazł się na krótko w zaborze austriackim, następnie w 1809 r. w Księstwie Warszawskim, w departamencie warszawskim, a od 1815 r. w Królestwie Polskim (zabór rosyjski).
W XIX stuleciu, pomimo niewoli narodowej, następuje jednak powolne ożywienie gospodarcze miasta, a od połowy tego stulecia zaczyna ponownie wzrastać jego znaczenie.
W Królestwie Polskim Mińsk znalazł się w województwie  mazowieckim. Od 1816 r. był siedzibą władz administracyjnych obwodu stanisławowskiego, przekształconego w 1842 r. w powiat stanisławowski.
W okresie powstań narodowych XIX stulecia miasto i okolice były terenem licznych walk, potyczek i przemarszów wojsk powstańczych i rosyjskich w 1831 r. i 1863 r.
Po upadku powstania styczniowego nastąpiły kolejne zmiany w podziale administracyjnym. Ukazem z 31 grudnia 1866 roku Królestwo Polskie podzielono na 10 guberni i 85 powiatów. Na jego mocy został ustanowiony powiat miński, który wszedł w skład guberni  warszawskiej. W 1868 r. władze rosyjskie zmieniły nazwę powiatu na nowomiński, a nazwę miasta na Nowo-Mińsk.
Od około XVIII w. miasto było miejscem osiedlania się ludzkości żydowskiej, którzy od 1822 r. posiadali swoją odrębną gminę wyznaniową. Mińsk  w XIX w., do I wojny światowej był uważany za znany  ośrodek chasydzki, związany z mieszkającym tu cadykiem Jakubem Perłowem (1847-1902). Ludność żydowska była zorganizowana w gminę wyznaniową – kahał i okręg bożniczy. W Mińsku znajdowała się synagoga przy ul. Karczewskiej i kilka domów modlitwy oraz kirkut (cmentarz).
W drugiej połowie XIX wieku nastąpił dalszy rozwój miasta, przyspieszony oddaniem do użytku przychodzących przez Mińsk, linii kolejowej Warszawa-Terespol (1866-1867) i w jego pobliżu Pilawa-Tłuszcz (1987 r). Pod koniec lat 90-tych XIX stulecia powstał największy – istniejący do dziś zakład – Filia Towarzystwa Akcyjnego Machin i Odlewów K. Rudzki i Spółka w Warszawie (obecnie Fabryka Urządzeń Dźwigowych S. A.) – produkująca wówczas konstrukcje mostowe, turbiny oraz pociski i jaszcze artyleryjskie.Fabryka zasłynęła z budowy mostów w Królestwie i Cesarstwie Rosyjskim (mosty na rzekach Amur, Dźwina, Newa i Wołga). Jako jedna z pierwszych na świecie zastosowała spawalnictwo w połączeniu konstrukcji stalowych. Pierwszy w Europie most  drogowy o konstrukcji spawanej wybudowała w l. 1928 – 1929. właśnie Fabryka Rudzkiego na rzece Słudwi pod Łowiczem. W latach 70. XIX w. w Mińsku działała Ochotnicza Straż Pożarna, a w 1903 r. powstało Towarzystwo Spółdzielcze „Oszczędność” – istniejące do dziś.
Na początku lat 20. XX w. miasto przekroczyło liczbę 10  tyś. mieszkańców, z czego przeszło 4 tys. stanowiły osoby wyznania mojżeszowego. Mińsk zamieszkiwały także osoby innych wyznań (prawosławni, ewangelicy oraz mariawici). Klęska państw centralnych w I wojnie światowej i rewolucja październikowa w Rosji ora aktywny ruch niepodległościowy Polaków sprawił, iż w listopadzie 1918 r. odrodziło się państwo polskie zwane także II Rzeczpospolitą.
autor tekstu: Janusz Kuligowski